Zespół jelita drażliwego (IBS)

^{Sources (sidenote: Ford AC, Sperber AD, Corsetti M, et al. Irritable bowel syndrome. Lancet. 2020 Nov 21;396(10263):1675-1688 )}

Czym jest spowodowany zespół jelita drażliwego? 

Przyczyny zespołu jelita drażliwego są złożone i nadal są tylko częściowo rozumiane. Uważa się, że wystąpienie IBS jest wynikiem kombinacji czynników o różnym charakterze i znaczeniu w zależności od danej osoby ²: predyspozycje genetyczne, pewne wcześniejsze choroby i leczenie, stres, dieta itp.

Najbardziej rozpoznawalnym czynnikiem ryzyka IBS jest przebyta ostra infekcja jelitowa: 10% osób z IBS uważa, że ich dolegliwości zaczęły się po epizodzie: wirusowego zapalenia jelit, biegunki podróżnych, zapalenia uchyłków (sidenote: zapalenia uchyłkóW Zapalenie uchyłków to zapalenie lub zakażenie uchyłków, małych fałdów (przepuklin) w wewnętrznej ścianie jelita grubego.  https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/diverticulitis ) itp. ^1,4,5. Po upływie roku od takiego epizodu ryzyko wystąpienia IBS wzrosło czterokrotnie1. 

^{Sources (sidenote: SNFGE. Syndrome de l’intestin irritable (SII) [Irritable bowel syndrome (IBS)]. June 2018. CNPHGE.  Syndrome de l’intestin irritable [Irritable bowel syndrome]. )}

Najnowsze badania są coraz bardziej jednoznaczne: mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w powstawaniu IBS ^6,7 :  zaburzenie równowagi w składzie mikrobioty jelitowej, czyli dysbioza, jest nawet uznawana przez ekspertów za prawdopodobną przyczynę IBS ⁵. Z rozwojem IBS związana jest również dysbioza spowodowana stosowaniem antybiotyków ¹.

Środowisko naukowe bardzo skupia się również na diecie w IBS. Rzeczywiście, ponad 60% pacjentów z IBS zgłasza, że ich objawy pojawiły się lub nasiliły po posiłkach ^8,9. Określa się to mianem nadwrażliwości jelit. Obecność pewnych związków pokarmowych (pszenica, mleko itp.) powoduje w jelicie przesadną reakcję, m.in. immunologiczną ^10,11. Ponadto, ponieważ na mikrobiotę jelitową często wpływają nawyki żywieniowe, jej zmiana może prowadzić do nieprawidłowej fermentacji spożytego pokarmu i odgrywać kluczową rolę w występowaniu wzdęć ¹⁰. 

IBS sprzyjają również e traumatyczne lub niepokojące wydarzenia (żałoba, rozwód, przemoc, konflikty itp.), ostry lub przewlekły stres oraz inne zaburzenia psychologiczne: depresja, lęk itp. ^1,2,7 Uważa się bowiem, że prowadzą one do zmian w jelitowym układzie nerwowym (sidenote: Jelitowy układ nerwowy Jelitowy układ nerwowy (ENS) to układ nerwowy jelita. Składa się z sieci neuronów, które pokrywają ściany przewodu pokarmowego i kontrolują aktywność sensoryczną, motoryczną i wydzielniczą układu pokarmowego. Watson C., Kirkcaldie M., Paxinos G. The brain: an introduction to functional neuroanatomy – Chapter 4 - Peripheral nerves. Academic Press, 2010. 43-54 ) , który kontroluje motorykę, barierę śluzówkową, wrażliwość i wydzieliny jelitowe. ¹

Geneza IBS: zaburzenie komunikacji między jelitami a mózgiem? 

Czy oś jelita-mózg coś Wam mówi? Mózg komunikuje się z jelitowym układem nerwowym w obu kierunkach: to, co dzieje się w mózgu, ma wpływ na jelita i odwrotnie. Ale to nie wszystko: neurony w jelitach są w bezpośredniej łączności z mikrobiotą jelitową, która z kolei komunikuje się z naszym układem hormonalnym i odpornościowym w obu kierunkach. 

Zaburzenia związane z IBS będą następujące: 

Jakie są główne objawy IBS?

Według dobrze ustalonych kryteriów IBS charakteryzuje się jednoczesną obecnością kilku objawów: bólu brzucha i problemów z oddawaniem stolca. Objawy te muszą być odpowiednio częste i długotrwałe (> 1 dzień/tydzień w ciągu ostatnich 3 miesięcy) ^13,14:

• Nawracający ból brzucha (co najmniej 1 dzień w tygodniu); 
• Ból związany jest z defekacją:
• Wzdęcia;
• Zmiana konsystencji stolca;
• Zmiana w częstotliwości oddawania stolca. 

Pomocne mogą okazać się pewne informacje i objaśnienia!

Ból brzucha objawia się skurczami, uczuciem pieczenia lub napięcia oraz wzdęciami. Jest zlokalizowany wokół pępka, w dolnej części brzucha lub „w ramie” i wydaje się podążać za ścieżką jelita grubego. Ból związany jest z defekacją:  Ból może nasilać się lub stawać się łagodniejszy poprzez wydalanie gazów lub stolca ². 

Nieprawidłowości w konsystencji i częstotliwości oddawania stolca obejmują stolec od zbyt miękkiego i/lub zbyt częstego (typ biegunki) do zbyt twardego i/lub zbyt rzadkiego (typ zaparcia). Okresy występowania biegunki i zaparcia mogą występować naprzemiennie. Tym problemom w wypróżnianiem towarzyszą czasem inne dolegliwości, takie jak parcie na stolec, śluz w stolcu lub uczucie niepełnego wypróżnienia ⁵.

Objawy IBS różnią się nasileniem u poszczególnych osób i w czasie u tej samej osoby ^3,5. Mogą mieć charakter od dokuczliwego do bardzo upośledzającego, przy czym ciężka postać IBS dotyczy 20-25% pacjentów ³. W ujęciu ogólnym objawy te upośledzają jakość życia osobistego, społecznego i zawodowego ^1,3.

Lekarz może postawić diagnozę IBS dopiero po wykluczeniu innych zaburzeń trawienia ². Ponieważ obecnie nie ma testu diagnostycznego dla IBS, lekarze polegają na objawach opisywanych przez pacjentów: w przypadku IBS wyniki badań klinicznych i badań obrazowych są zwykle prawidłowe ³. 

Jakie są zaburzenia i stany związane z IBS?

U osób z IBS większa jest częstotliwość występowania pewnych zaburzeń i stanów chorobowych. 

• Inne zaburzenia trawienne: W ponad 20% przypadków IBS towarzyszą wzdęcia, oddawanie wiatrów ⁴, nudności lub zgaga ¹⁶. U niektórych osób może również występować nietolerancja pewnych pokarmów ⁵. 
• Zaburzenia psychologiczne: Choć początek IBS może mieć podłoże psychologiczne, u części osób cierpiących na ten zespół mogą pojawić się również zaburzenia psychologiczne będące skutkiem IBS ¹, takie jak lęk, stres, depresja, bezsenność i zaburzenia odżywiania ⁵.
• Zaburzenia układu moczowo-płciowego: Zespołowi jelita drażliwego może towarzyszyć ból miednicy, zaburzenia oddawania moczu, ból podczas stosunku u kobiet i zaburzenia erekcji u mężczyzn ^4,5.
• Endometrioza: Badania pokazują, że kobiety z endometriozą mają 3-krotnie zwiększone ryzyko rozwoju IBS ¹⁷.
• Zaburzenia ogólne: U niektórych osób z IBS występuje zmęczenie, senność, bóle głowy i mięśni2,4,5. IBS występuje częściej u osób z fibromialgią i cierpiących na przewlekłe zmęczenie ¹. 

Jak mogę leczyć IBS? 

Mimo że IBS jest bolesny i stanowi wyzwanie w życiu codziennym, jest to choroba łagodna ². Jednak objawy IBS należy jak najszybciej złagodzić, aby poprawić jakość życia ³. W tym celu lekarz udzieli Ci porady dotyczącej stylu życia i zaleci optymalną kombinację określonych leków i środków alternatywnych. 

Dobre nawyki żywieniowe mogą zmniejszyć objawy IBS ^6,18: 

• spożywanie posiłków o regularnych porach i unikanie ich pomijania; 
• unikanie obfitych posiłków oraz pikantnych i tłustych potraw; 
• dokładne przeżuwanie jedzenia; 
• dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu; 
• ograniczenie alkoholu, kofeiny i tytoniu; 
• regularna aktywność fizyczna.

Leki

Niektóre objawy IBS można zmniejszyć za pomocą leków przepisanych przez lekarza: leków przeciwskurczowych, regulatorów wypróżnień, środków przeczyszczających w przypadku IBS-C, leków przeciwbiegunkowych w przypadku IBS-D, czasem leków przeciwdepresyjnych ⁹. Jednak leki te nie są skuteczne u wszystkich ¹⁶ i jak dotąd żaden z nich nie jest w stanie złagodzić wszystkich objawów IBS.

Terapie umysłu i ciała 

Szczególnie w przypadku osób, u których stres lub lęk nasilają objawy, metody psychofizyczne (sidenote: Metody psychofizyczne Metody psychofizyczne to praktyki, które skupiają się na relacjach między ciałem, mózgiem, umysłem i zachowaniem oraz ich wpływie na zdrowie i chorobę Wahbeh H, Elsas SM, Oken BS. Mind-body interventions: applications in neurology. Neurology. 2008;70(24):2321-2328 ) mogą zmniejszyć ból i dyskomfort związany z problemami jelitowymi: terapie poznawczo-behawioralne (sidenote: Terapie poznawczo-behawioralne Rodzaj psychoterapii, w której terapeuta prowadzi pacjenta do określenia wpływu dysfunkcyjnych (błędnych, negatywnych) myśli na jego zachowanie i samopoczucie.  Cuijpers P, Smit F, Bohlmeijer E, et al. Efficacy of cognitive–behavioural therapy and other psychological treatments for adult depression: meta-analytic study of publication bias. The British Journal of Psychiatry. 2010;196(3):173-178 InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006. Cognitive behavioral therapy. 2013 Aug 7 [Updated 2016 Sep 8] ) , hipnoza, medytacja, relaksacja, biofeedback (sidenote: Biofeedback Metoda nauki kontrolowania pewnych funkcji organizmu, takich jak rytm serca, ciśnienie krwi i napięcie mięśni, za pomocą specjalnego urządzenia. Może pomóc w kontrolowaniu bólu. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/biofeedback ) …¹⁶ 

Diety

Wiele osób z IBS stwierdza, że pewne pokarmy pogarszają lub łagodzą ich objawy, ale skutki spożywania określonych pokarmów nie są takie same dla wszystkich. Objawy IBS można zatem złagodzić poprzez wprowadzenie zmian w diecie, ale zawsze należy to robić z pomocą pracownika służby zdrowia (lekarza, dietetyka), aby uzyskać indywidualne rozwiązanie, które zapobiega zaburzeniom równowagi żywieniowej ¹⁶. 

Z pomocą lekarza można na przykład określić pokarmy, które nie są dla Ciebie wskazane (mleko, pszenica, rośliny strączkowe itp.) i ograniczyć je ⁹. Osoby cierpiące na IBS-C mogą też zwiększyć ilość błonnika w diecie, jednak nie za bardzo, aby nie sprzyjać bólom i wzdęciom ⁶. 

Spośród diet, które zostały naukowo przebadane pod kątem IBS, dieta o niskiej zawartości FODMAPS (Fermentable Oligosaccharides Disaccharides Monosaccharides and Polyols) wydaje się najskuteczniejsza ^6,16, ale nie dla każdego jest odpowiednia ². FODMAP to grupa cukrów, które słabo wchłaniają się w jelicie cienkim i są fermentowane przez bakterie w mikrobiocie jelitowej. W przypadku IBS ta fermentacja nasila wzdęcia i ból. 

Dieta polega na drastycznym ograniczeniu pokarmów bogatych w FODMAP: pokarmów zawierających laktozę, niektórych zbóż, niektórych owoców i warzyw, syntetycznych słodzików, potraw przemysłowych itp. Jest to dieta potencjalnie restrykcyjna, dlatego musi być nadzorowana przez lekarza i przestrzegana przez 4 do 6 tygodni. Jeśli objawy ulegną złagodzeniu, pokarmy zawierające cukry FODMAP będą następnie stopniowo wprowadzane ponownie, jeden po drugim. Możliwe będzie wtedy określenie, które pokarmy nasilają objawy i unikanie ich ^2,19. 

Probiotyki, prebiotyki i przeszczep mikrobioty kałowej

Różne badania podkreślają znaczenie mikrobioty jelitowej w rozwoju IBS i wykazują różnice w składzie mikrobioty jelitowej osób z IBS w porównaniu z osobami zdrowymi ⁵. Można zatem zaproponować rozwiązania polegające na modulacji mikrobioty jelitowej w celu poprawy objawów IBS ²⁰. 

Probiotyki są według ekspertów obiecującą opcją. Badania wskazują na ich ogólny pozytywny wpływ na objawy IBS poprzez działanie na różne mechanizmy, takie jak nadwrażliwość trzewna i ruchliwość jelit ⁹. Probiotyki mogą wzmacniać barierę jelita grubego, zmniejszać stan zapalny, poprawiać odporność jelit… ²⁰ Niektóre mogą nawet działać na oś jelitowo-mózgową, zmniejszając objawy depresji ⁹. Wszystkie te efekty byłyby korzystne dla dobrego samopoczucia: niedawne badanie wykazało, że w ciągu 30 dni przyjmowanie szczepu bifidobakterii zmniejszyło nasilenie objawów i poprawiło jakość życia 60% osób z IBS ²¹. 

Trwają również badania nad wpływem symbiontów, łączących probiotyki i prebiotyki, na IBS ⁹, a wstępne testy przeszczepu mikrobioty kałowej dały zachęcające wyniki u niektórych pacjentów z IBS, poprzez złagodzenie objawów i podniesienie jakości życia ¹.

BMI 23.11