Probiyotikler
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, "probiyotikler, yeterli miktarlarda alındığında vücuda/konağa bir sağlık faydası sağlayan canlı mikroorganizmalardır." Bazı gıdalarda doğal olarak bulunurlar ve ayrıca ilaçlarda ve besin takviyelerine de eklenirler. Görevi mikrobiyotalarımızı desteklemek veya mikrobiyotalardaki denge bozukluğunu (disbiyozis) güvenli şekilde düzeltmektir.
Sağlık profesyonelleri alan
Özel alanınızı burada bulun
Bu makale hakkında
İçindekiler
tr_chapters_mobile
Faydaları nelerdir?
Probiyotikler iyileştirmek, bariyer fonksiyonunu güçlendirmek, bağışıklık sistemini desteklemek ve enflamasyonu azaltmak üzere bağırsak ekosistemine etki eder. Gastroenterolojide probiyotikler:
- İshalin/diyarenin sıklığını ve şiddetini azaltmak (Clostridium difficile diyaresi, antibiyotik ilişkili diyare veya gastroenterit...),
- bir kronik inflamatuar bağırsak hastalığı (KİBH) olan poşitin nüksetme riskini önemli oranda azaltmak
- iritabl bağırsak sendromununda bağırsak konforunu iyileştirmek için kullanılır...
Ancak alerjik egzema, akne veya vajinozis gibi hastalıklarda diğer mikrobiyotaları ( (cilt, vajina…) düzeltmek amacıyla çeşitli suşların kullanılması konusu da araştırılmaktadır.
Probiyotikler nerede bulunur?
Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus, Bifidobacterium infantis… bu Latince isimler sağlığınız için faydalı olan probiyotiklerin isimleridir.Muhtemelen bunları bilmeden yoğurt, peynir turşu.. ve her gün yediğiniz birçok başka gıda ile birlikte alıyorsunuz. Bu nedenle sağlıklı ve dengeli bir beslenmeyi korumak çok önemlidir.
Probiyotiğin tanımlanması: hiç kolay değil!
Mevcut binlerce mikroorganizma arasından, hangisi seçilmeli? İlk önce hayvanlarda sonra insanlarda olmak üzere adım adım, çeşitli çalışmalar yaparak ilerleyen araştırmacılar için bu, zahmetli bir görevdir. Araştırmacılar aşağıdakilere dayanarak mikroorganizmaları seçer ve potansiyel adayları aşamalı olarak tararlar:
- özellikleri (anti-patojenik, kolesterol düşürücü...);
- bağırsak ekosistemine karşı dirençleri (sıcaklık, pH, safra asitleri...) ve güvenlilikleri.
Bilim bizim için neler hazırlıyor?
Birkaç senedir insan mikrobiyotası ve probiyotikler üzerine yapılan araştırmalar büyük bir hızla artıyor. Biyoloji alanındaki teknolojik ilerlemelerin de etkisiyle bu araştırmalar bizlere, mikrobiyal ekosistemlerin bünyesindeki küçük ve karmaşık etkileşimler hakkında yeni ve bazen şaşırtıcı gözlemler sunuyor. Spesifik probiyotikler, mikroRNA’lar, probiyotik konsorsiyumu, postbiyotikler… Araştırmalar, bugün olduğu gibi gelecekte de her birimizin sağlık ihtiyaçlarını karşılayabilecek yeni ve umut vadeden gelişmelerin önünü açıyor.
Bilim şu ana kadar, probiyotiklerin sağlık üzerindeki etkilerine dair bazı sırları ortaya çıkardı. Artık bir probiyotiğin yararlı etkilerinin hem türüne hem de bireyin, yaş, beslenme tarzı, sağlık durumu, aldığı ilaç tedavileri ve aynı zamanda mikrobiyotası gibi bazı özelliklerine bağlı olduğunu biliyoruz.54 Bu nedenle etkileri kişiden kişiye değişebiliyor 55 . Son yıllarda, mikrobiyota ve insan bedeni arasındaki etkileşimi daha iyi anlamamızı sağlayan önemli bilimsel gelişmeler yaşandı. Bu gelişmeler, söz konusu mikrobiyal ekosistemlerin uyarlanması halinde beslenme ve sağlık alanındaki başlıca sorunlara yeni çözümler üretilebileceğini öne sürüyor. 56
O halde geleceğin probiyotiklerinin daha etkili, daha hedefe yönelik ve herkesin mikrobiyotasına daha uygun hale geleceğinden nasıl emin olabiliriz? Bilimsel alanda çalışan çok sayıda çalışma grubu halihazırda bu geniş araştırma alanına yoğunlaşmış durumda. Çığır açmak için ellerinde bulunan ise:
- Günümüz biyolojisinin “-omik” disiplinleri.
(sidenote: Genomik Genler ve genlerin bulunduğu ortamları arasındaki etkileşimler de dahil, bir canlının genlerinin tamamını (genom) inceleyen dal. https://www.genome.gov/about-genomics/fact-sheets/A-Brief-Guide-to-Genomics ) , (sidenote: Transkriptomik Bir hücredeki tüm RNA moleküllerini inceleyen dal. RNA, DNA parçalarından kopyalanır ve protein üretmek ve hücrede önemli başka fonksiyonları yerine getirmek için gerekli bilgileri içerir. Transkriptomik, farklı hücre tiplerinde genlerin nasıl aktif hale geldiği (regülasyonu, ekspresyonu) hakkında daha fazla bilgi edinmek için kullanılır. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/transcriptomics https://www.nature.com/subjects/transcriptomics ) , (sidenote: Proteomik Bir hücrede, dokuda veya organizmada mevcut proteinleri (proteom) ya da bir proteinin yapısını ve işleyişini inceleyen dal. https://academic.oup.com/chromsci/article/55/2/182/2333796 ) , (sidenote: Metabolomik Spesifik kimyasal parmak izlerini belirlemek için metabolizma sırasında biyolojik prosesler tarafından üretilen substrat ve metabolitlerin tamamını inceler. Clish CB. Metabolomics: an emerging but powerful tool for precision medicine. Cold Spring Harb Mol Case Stud. 2015;1(1):a000588. ) 56 …. Birlikte, bu disiplinler insan mikrobiyomu gibi, bir organizma sisteminin işleyişine dahil olan tüm hücresel prosesleri ve değişimleri kapsar. (sidenote: Biyoinformatik Biyolojik verilerin bilgisayarla analizi Cunningham M, Azcarate-Peril MA, Barnard A et al. Shaping the Future of Probiotics and Prebiotics. Trends Microbiol. 2021;29(8):667-685 ) ise, bu yeni araçların yarattığı muazzam hacimdeki verilerin işlenmesini sağlar.
- Temel mikrobiyota organizmalarının tanımlanması:
Bu yeni yöntemlerin sağladığı bilimsel bilgiler sayesinde araştırmacılar, mikrobiyotanın organizasyonunu daha detaylı biçimde anlayabiliyor: nasıl işliyor, mikroorganizmaların kendi aralarında ve kendileri ile konak arasında nasıl bir etkileşimde bulunuyor… 56 Amaç? Mikrobiyota dengesi için kilit mikroorganizmaları tespit etmek. Bu şekilde araştırmacılar mikrobiyota ve sağlık üzerindeki potansiyel faydalarına göre spesifik ve hedeflenmiş suşları izole edebilirler. Ayrıca, bu potansiyel probiyotiklerin kendi hücreleri içindeki etki mekanizmalarını, mikrobiyota ile interaksiyonunu ve konağın verdiği yanıtı gözlemleyebilirler. 54,57
Bu yeni bilimsel ve teknolojik yaklaşımlar, (sidenote: Yeni nesil” probiyotikler (NGP: Next Generation Probiotics) Karşılaştırmalı mikrobiyota analizlerine dayanılarak tanımlanan ve uygun miktarlarda uygulandığında konağın sağlığı için faydalı olan canlı mikroorganizmalar. Martín R, Langella P. Emerging Health Concepts in the Probiotics Field: Streamlining the Definitions. Front Microbiol. 2019;10:1047. ) ortaya çıkmasını sağladı. En son tespit edilenler arasında, Roseburia intestinalis, Faecalibacterium prausnitzii, Akkermansia muciniphila ... yer alıyor. İnsan mikrobiyotası için önemli türlerden türetilen bu suşlar, klasik probiyotiklerin 56 her zaman erişemeyeceği fizyolojik prosesler (metabolizma, bağışıklık) üzerinde etkili olduğu gibi; kanser, obezite, diyabet, kardiyovasküler, inflamatuvar, otoimmün hastalıklar, ağrı vb. gibi durumlarla ilişkili belirli bazı belirgin spesifik patolojik mekanizmalar üzerinde de etkilidir.56,58,59,60 Bu nedenle, (sidenote: Biyoterapötik ürün veya madde (LBP: live Biotherapeutic Product) Biological product containing living microorganisms, such as bacteria, and intended to prevent or treat disorders and diseases (vaccines do not fall into this category). Rouanet A, Bolca S, Bru A, et al. Live Biotherapeutic Products, A Road Map for Safety Assessment. Front Med (Lausanne). 2020;7:237. ) , kapsamına dahil olabilirler, örneğin; canlı organizmalar içeren ilaçlar. Yeni nesil probiyotikler, primer olarak daha önce hiç kullanılmamış suşlardır. Ancak aynı zamanda bilinen ama spesifik molekülleri üretmek, kısa zincirli yağ asidi gibi, sindirim kanalında sağ kalımlarını artırmak, metabolizmalarını ve immün modülatör özelliklerini geliştirmek, bazı patojenlerle mücadele kapasitelerini arttırmak için genetiği değiştirilen probiyotikler de olabilir. 60
Kişiselleştirilmiş tedavi için spesifik probiyotikler
“Spesifik probiyotik” dönemi çoktan ilerlemeye başlamış durumda. Ek olarak, konağın verdiği tepkilerin değişkenliğinden faydalanarak kişiselleştirilmiş probiyotikler dönemi de yaklaşmakta! Hastalığı yenmek için her hastanın özelliklerini göz önüne almaya dayalı kişiselleştirilmiş tedavi konseptinde olduğu gibi, tabi ki “yeni nesil” probiyotikler de konağın mikrobiyotasını modüle etme kabiliyetlerine bağlı olarak bu yaklaşım doğal olarak bir parçası olabilirler.54
Araştırmacılar günümüzde, bireye en uygun probiyotiği önceden belirlemek için, probiyotikten yararlanabilecek herkesin bağırsak mikrobiyotasını inceleme yollarını tasarlamaktadır. Karakterize etmek üzere floradan numune alımı yapan, yutulabilecek minyatür cihazlar geliştirilmesi şimdiden tasarlanmıştır. Aynı zamanda bilim insanları, yeni nesil sekanslamanın (NGS) tıbbi olarak daha yaygın kullanılması ile sayesinde yakın zamanda her birimizin kendi mikrobiyota genomumuzu çıkarabileceğimize ve böylece sağlığımızı korumak için “kişiye özel” beslenme, probiyotikler veya prebiyotikler tavsiyelerine sahip olabileceğimize inanmaktadır. 54
Yeni halk sağlığı uygulamaları
Probiyotikler günümüzde, bilhassa klasik tedavi seçeneklerinin yetersiz kaldığı durumlarda halk sağlığı sorunlarını giderme konusunda araştırılmaktadır. Örneğin, dünya genelinde antibiyotik direncinde yaşanan endişe verici artış karşısında, antimikrobiyal veya immün modülatör probiyotikler, antibiyotiklere alternatif olarak incelenmektedir. Obezite, karaciğer rahatsızlıkları, fertilite problemleri, yüksek kolesterol veya duygudurum bozuklukları gibi diğer önemli sağlık sorunlarında da probiyotiklerin terapötik potansiyeli test edilmektedir.3 Son olarak probiyotiklerin kanser tedavilerinin geliştirilmesine yardımcı olabileceği düşünülmektedir: örneğin, görünüşe göre bazı suşlar kolon, akciğer, böbrek vb. kanser tedavilerini optimize etmektedir (ve/veya toksisitelerini azaltmak).7,[1]
Transkriptomiğin ortaya çıkardığı aktöre yakından bakış: mikroRNA
90’lı yıllarda keşfedilen mikroRNA’lar, araştırmacıların fazlasıyla ilgisini çekiyor: gen ekspresyonunun bu hassas düzenleyicileri sayısız hücresel prosese dahildir. Bu nedenle işlev bozuklukları kanser de dahil 63 sayısız hastalığa yol açabilen mikroRNA’lar günümüzde, terapötik hedef olarak incelenmektedir. 64 MikroRNA’lar aynı zamanda, organizma hücreleri ve mikrobiyotadaki mikroorganizmalar arasındaki etkileşimleri düzenler. Bu nedenle, probiyotiklerin, örneğin bağırsak iltihabı ile ilişkili olduğunda, ekspresyonlarını değiştirebilme yeteneğine sahip olduğu görünmektedir. Probiyotiklerin kullanımıyla mikroRNA’ların üzerine etki etki ederek mikrobiyotayı dengelemek ve bilhassa sindirimle alakalı bazı patolojileri tedavi etme ihtimali umut vadetmektedir. 65
On kat fazla probiyotik gücü: konsorsiyum
Probiyotiklerin çehresi de değişiyor: bilim insanları probiyotikleri gruplar veya parçalar halinde deneyden geçiriyor! Tabi ki mikrobiyotanın dengesi, içerdiği mikroorganizmalar arasındaki etkileşimlere bağlıdır ve disbiyoz durumunda birçok tür, anormal ölçüde yetersiz temsil edilebilir. Tamamıyla bir bakteriyel ekosistemi entegre eden fekal transplantasyonun başarısından esinlenerek araştırmacılar probiyotik konsorsiyumunu test etmektedir: belirli bir terapötik etki için, “etkileşim ağı” halinde ve sinerji içinde 56 hareket eden birden fazla suşun formülasyonu. 66
Postbiyotiklerden bahsedildiğini duydunuz mu?
Post biyo... ne? Postbiyotikler! 67 Probiyotiklerde olması gerektiği gibi tamamıyla canlı mikroorganizmalar değil; konağa fayda sağlayabilecek mikrobiyal parçalar, inaktif suşlar (hücre ölüdür ve artık çoğalmıyordur) veya bakteriyal metabolitlerdir (proteinler, enzimler vb.). Üretim ve saklama kolaylığı avantajları sayesinde postbiyotikler, türdeşleri probiyotiklerle bazı benzer etkiler, hatta bazen daha üstün etkiler gösterir.56,68 Umut vaat eden ilk sonuçları doğrulamak üzere yeni çalışmaların yapılmasına ihtiyaç vardır.
Bakteriyofaj: bakteri öldüren virüsler…
Hepsi bu da değil: fajlar yoluyla tedavi araştırmaları, yani özel olarak mikrobiyotadaki bazı patojen bakterilere saldıran virüsler, onlarca yıllık bekleyişten sonra yeniden başlıyor. Yakın zamanda yapılan çalışmalar, fajların, çoklu ilaç direnci gösteren enfeksiyonlar için terapötik tedavinin bir parçası olabileceğini öngörüyor. Bu şekilde, kimi hastalıklarla ilişkili disbiyozların düzeltilmesine katkıda bulunabilir veya hedefli ilaçlar için “taşıyıcı” görevi görebilir. Yine bu alanda da faj terapisinin geleceğin tıbbı için etkili ve güvenli yeni seçenekler arasında yer alması için daha fazla bilimsel çalışma ve klinik deneyler gereklidir. 69
Mikrobiyota dünyasını araştırın!
-
Food and Agricultural Organization of the United Nations and World Health Organization. Health and nutritional properties of probiotics in food including powder milk with live lactic acid bacteria. World Health Organization [online], http://www.who.int/foodsafety/publications/ fs_management/en/probiotics.pdf (2001).
-
de Melo Pereira GV, de Oliveira Coelho B, Magalhães Júnior AI, Thomaz-Soccol V, Soccol CR. How to select a probiotic? A review and update of methods and criteria. Biotechnol Adv. 2018;36(8):2060-2076.
-
Yu Y, Dunaway S, Champer J, Kim J, Alikhan A. Changing our microbiome: probiotics in dermatology. Br J Dermatol. 2020;182(1):39-46.
-
Quigley EMM. Prebiotics and Probiotics in Digestive Health. Clin Gastroenterol Hepatol. 2019;17(2):333-344.
-
Suez J, Zmora N, Segal E, Elinav E. The pros, cons, and many unknowns of probiotics. Nat Med. 2019;25(5):716-729.
-
Bermúdez-Humarán LG, Salinas E, Ortiz GG, Ramirez-Jirano LJ, Morales JA, Bitzer-Quintero OK. From Probiotics to Psychobiotics: Live Beneficial Bacteria Which Act on the Brain-Gut Axis. Nutrients. 2019;11(4):890.
