Rola bifidobakterii w zespołu jelita drażliwego (IBS)

Należący do „zaburzeń osi jelitowo-mózgowej” (DGBI od Disorder of Gut Brain Interaction), które są również nazywane zaburzeniami czynnościowymi jelit , zespół jelita drażliwego (IBS) powoduje chroniczny ból brzucha oraz zaburzenia perystaltyki jelit, co wiąże się ze znacznym obniżeniem jakości życia ¹. Wielu pacjentów zauważa związek występujących objawów ze sposobem odżywiania i wdraża dietę, czasem metodą prób i błędów, aby te objawy złagodzić. W celu zbadania rzeczywistych efektów jednej ze stosowanych diet – diety ubogiej w fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole (FODMAP), przeprowadzono metaanalizę badań ². 

Wpływ wyłącznie na liczbę bifidobakterii

W metaanalizie randomizowanych badań z grupą kontrolną uwzględniono 9 badań przeprowadzonych na 403 pacjentach. Poza wyraźnym zmniejszeniem liczby bifidobakterii zastosowanie diety przyniosło efekty niejednoznaczne lub tylko w niewielkim stopniu wpłynęło na skład lub metabolizm mikrobioty. W związku z tym nie wykazano wyraźnego wpływu zastosowanej diety na różnorodność mikrobioty, co w ocenie autorów metaanalizy jest uspokajające. Uznaje się bowiem, że większa różnorodność mikrobioty świadczy o zdrowiu układu pokarmowego, a zmniejszenie tej różnorodności jest objawem stanu chorobowego. 

Dieta zastosowana u badanych pacjentów nie wywarła również wyraźnego wpływu na ogólną liczbę bakterii, mimo że zakłada spożywanie zmniejszonej ilości fermentujących w jelicie grubym węglowodanów, które stanowią główne źródło substratów dla bakterii. 
Nie wykazano również wpływu diety na poziom SCFA w kale. Należy jednak podkreślić, że ze względu na częściową absorpcję w okrężnicy wytwarzanych kwasów tłuszczowych SCFA ich stężenie w kale może być inne niż w układzie pokarmowym.

Odwracalne ograniczenie wzrostu bifidobakterii

Ograniczenie wzrostu bifidobakterii na skutek zastosowania diety low-FODMAP budzi pewne obawy. Bifidobakterie mają bowiem właściwości immunomodulujące i antykancerogenne (badania na zwierzętach). Ponadto dowiedziono, że zmniejszenie ich liczby pociąga za sobą nasilenie się objawów IBS u człowieka. Zdaniem autorów metaanalizy należałoby jednak brać pod uwagę te wątpliwości jedynie w niewielkim stopniu w przypadku diety stosowanej przez krótki okres (3 do 4 tygodni). Niedawno przeprowadzone badanie wykazało, że po zakończeniu diety liczba bifidobakterii ponownie się zwiększa, a suplementacja bifidobakterii wystarcza, aby częściowo zahamować ograniczenie ich wzrostu.
W związku z powyższym stosowanie diety low-FODMAP przez 3 do 4 tygodni prowadzi do dysbiozy wyłącznie w odniesieniu do bifidobakterii i nie ma wpływu na skład i funkcjonowanie mikrobioty jelitowej. Według autorów powinno to rozwiać wątpliwości co do bezpieczeństwa krótkotrwałego stosowania diety ubogiej w FODMAP dla mikroboty okrężnicy. Należałoby jednak przeprowadzić dodatkowe badania nad skutkami długotrwałego stosowania takiej diety.

Kwestia ścisłych połączeń międzykomórkowych

Kolejna publikacja ³ również rzuca nowe światło na badany temat. Opisuje ona próbę wyjaśnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy konkretnymi taksonami drobnoustrojów a ich wpływem funkcjonalnym na tkanki gospodarza. W badaniu tym izraelski zespół naukowców wprowadził kultury bakterii z przewodu pokarmowego myszy do roztworów zawierających próbki mikrobioty pobrane od pacjentów z IBS, u których przez 6 tygodni z sukcesem stosowano dietę low-FODMAP. W mikrobocie jelitowej pacjentów, u których ta dieta przynosi pozytywne efekty (3 na 10), liczba bifidobakterii, a dokładniej tych ze szczepu Bifidobacterium adolescentis, zmniejsza się w trakcie stosowania diety (pomiar po 3, a następnie po 6 tygodniach). Ponadto, co szczególnie istotne, badanie kultur ex vivo pokazuje, że mikrobiota po zakończeniu diety (bardziej uboga w bifidobakterie) reguluje w jelitach ekspresję genów biorących udział w procesach zapalnych, nerwowo-mięśniowych i obecnych w ścisłych połączeniach między komórkami ściany przewodu pokarmowego. Co więcej, zespół wykazał, że bakterie szczepu B. adolescentis poważnie naruszają połączenia pomiędzy komórkami nabłonka jelitowego oraz zaburzają działanie bariery jelitowej. W przypadku stosowania diety low-FODMAP ograniczenie liczebności B. adolescentis można tłumaczyć zmniejszoną dostępnością fruktozy. W świetle tych wyników rodzą się pytania o odwrotną sytuację, a mianowicie o stosowanie zachodnich diet bogatych w fruktozę, które osłabiają barierę jelitową, powodują stan zapalny o niskim nasileniu i endotoksemię. Czy zaobserwowane negatywne konsekwencje takich diet można tłumaczyć, przynajmniej częściowo, dysbiotycznym zwiększeniem liczby B. adolescentis?