Od biegunki do chorób przewlekłych: udokumentowane przypadki konsekwencji dysbiozy mikrobioty jelitowej wywołanej przez antybiotykoterapię

Antybiotyki to potężne narzędzie w walce z infekcjami bakteryjnymi. Jednak badania wskazują również na ich szkodliwy wpływ na biliony bakterii komensalnych żyjących w przewodzie pokarmowym. Wywołana antybiotykoterapią dysbioza sprawia, że mikrobiota jelitowa traci zdolność pełnienia swoich funkcji ochronnych. W perspektywie krótkoterminowej dysbioza pozostawia otwarte drzwi dla oportunistycznych patogenów i niektórych wieloopornych bakterii. W dłuższej perspektywie mikrobiota jelitowa, pomimo pewnego stopnia odporności, może mieć trudności z powrotem do stanu pierwotnego.^1,2 Istnieje zgoda co do tego, że może to w konsekwencji prowadzić do powstawania szeregu chorób. Niedawno przeprowadzone badania wykazały, że antybiotyki mogą powodować zmiany w różnorodności bakteryjnej, a także obfitości normalnego mikrobiomu i że wpływ ten może się przedłużać (zazwyczaj trwa on 8-12 tygodni po zaprzestaniu podawania antybiotyków).^3,4

BIEGUNKA, NAJCZĘSTSZE DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE ANTYBIOTYKÓW

Główną krótkotrwałą konsekwencją antybiotykoterapii są zmiany zachodzące w pasażu jelitowym u niektórych pacjentów, co z kolei najczęściej prowadzi do biegunki. Częstość występowania biegunki poantybiotykowej zależy od kilku czynników (wiek, otoczenie, rodzaj antybiotyku itp.) i może wynosić od 5 do 35% pacjentów przyjmujących antybiotyki.^3,5,6

Wśród dzieci odsetek ten może sięgać nawet 80%.³ W większości przypadków biegunka ma charakter zaburzenia czysto funkcjonalnego i jest spowodowana dysbiozą wywołaną antybiotykami. Zwykle ma łagodne nasilenie i ustępuje samoistnie po 1-5 dniach. Antybiotyki wykazujące szersze spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego, takie jak klindamycyna, cefalosporyny i ampicylina/amoksycylina, są związane z wyższymi wskaźnikami występowania biegunki.⁶

Szczególny przypadek biegunki c. Difficile

W 10 do 20% przypadków biegunka jest wynikiem zakażenia Clostridioides difficile (wcześniej znanego jako Clostridium difficile) kolonizującego mikrobiotę.⁶ Jest to utrzymująca się w środowisku w postaci zarodników, gram-dodatnia, bezwzględnie beztlenowa bakteria przetrwalnikująca. Zakażenie następuje poprzez spożycie zarodników. W określonych okolicznościach (np. w przypadku dysbiozy wywołanej antybiotykami) zarodniki mogą kiełkować, a wegetatywne komórki bakteryjne tego oportunistycznego patogenu mogą kolonizować jelita. W fazie infekcyjnej C. difficile produkuje 2 toksyny, które uszkadzają kolonocyty i wywołują reakcję zapalną o różnych perspektywach klinicznych, od umiarkowanej biegunki po rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy, toksyczne rozszerzenie okrężnicy i/ lub śmierć.

Najbardziej rozpoznawalnymi czynnikami ryzyka zakażenia C. difficile są wiek powyżej 65 lat, stosowanie inhibitorów pompy protonowej, choroby współistniejące i oczywiście stosowanie antybiotyków. Te ostatnie są natomiast najistotniejszym czynnikiem występowania infekcji C. difficile podlegającym naszej kontroli. Związek antybiotyków z zakażeniem C. difficile został ustalony w szpitalach, a ostatnio w środowiskach społecznych,⁷ gdzie ryzyko zakażenia waha się od średniego dla osób przyjmujących penicyliny, wysokiego wśród osób przyjmujących fluorochinolony i najwyższego u osób otrzymujących klindamycynę. Jeśli chodzi o tetracykliny, nie powodują one zwiększenia ryzyka8. W warunkach szpitalnych, najwyższe ryzyko rozwoju infekcji C. difficile obserwowano w przypadku cefalosporyn (od II do IV generacji), klindamycyny, karbapenemów, trimetoprimu/sulfonamidów, fluorochinolonów i kombinacji penicyliny.⁹

Kiedy mikrobiota jelitowa staje się rezerwuarem oporności na antybiotyki

Społeczności drobnoustrojów wystawione na działanie antybiotyków reagują w krótkim okresie nie tylko poprzez zmianę składu, ale także ewolucję, optymalizację i rozprzestrzenianie genów opornych na antybiotyki. Ludzka mikrobiota jelitowa nadmiernie narażona na działanie antybiotyków jest obecnie uważana za istotny rezerwuar genów antybiotykooporności, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.² Znacznie utrudniając zwalczanie infekcji bakteryjnych, oporność na antybiotyki stała się jednym z głównych problemów zdrowia publicznego.