mikrobiota i biegunka zakaźna: czarodziejski czy zaklęty krąg?

Biegunka

Biegunka to główna przyczyna śmierci we wszystkich grupach wiekowych, zwłaszcza wśród dzieci w wieku poniżej pięciu lat. Większość przypadków ostrej biegunki to efekt działania zakaźnych patogenów: wirusów, bakterii lub pasożytów. Zwykle mija sama, lecz niektóre przypadki ciężkiej biegunki mogą wymagać badań diagnostycznych. Mikrobioty dotyczy ona na dwa sposoby: jako ofiary zakaźnej biegunki, której zwykle towarzyszą stany dysbiotyczne, i jako obrońcy, ponieważ mikrobiota jelitowa może powstrzymywać patogeny.

O tym artykule

Opublikowano 29 Lipiec 2024

Zaktualizowano 31 Lipiec 2024

BIEGUNKA ZAKAŹNA – JEDNA Z GŁÓWNYCH PRZYCZYN ŚMIERTELNOŚCI NIEMOWLĄT NA ŚWIECIE

Oddawanie 3 lub więcej luźnych lub płynnych stolców dziennie to powszechna definicja biegunki ustalona przez WHO ¹. Oba kryteria (częstotliwość i konsystencja) muszą zostać spełnione: częste oddawanie uformowanych stolców to nie biegunka, podobnie jak oddawanie luźnych stolców przez niemowlęta karmione piersią (rysunek 1). W 2016 r. 1,6 mln zgonów przypisano biegunce ². Szczególnie zagrożone są dzieci: choroba biegunkowa to 3. pod względem częstotliwości przyczyna śmierci dzieci w wieku poniżej 5 lat. Kiedyś śmiertelność w dużej części przypisywano ciężkiemu odwodnieniu związanemu z utratą płynów, ale dziś infekcje bakteryjne są odpowiedzialne za coraz większy odsetek wszystkich związanych z biegunką zgonów ¹ . Niedożywione lub dotknięte niedoborem odporności dzieci są najbardziej narażone na zagrażającą życiu biegunkę, podobnie jak nosiciele HIV ¹.

KLASYFIKACJA BIEGUNEK

Są 3 typy kliniczne biegunki wyróżnione na podstawie objawów i czasu trwania ¹ :

ostra biegunka wodnista, trwająca kilka godzin lub kilka dni (do 14 dni); do tej kategorii należy cholera;
ostra biegunka krwawa (dyzenteria);
biegunka przewlekła, trwająca 14 dni lub dłużej.

Za większość przypadków ostrej biegunki:^1,3,4 może odpowiadać wirus, bakteria lub pasożyty, przy czym rotawirus i Escherichia coli to dwa najczęstsze czynniki powodujące umiarkowaną i ciężką biegunkę w krajach ubogich ¹. Rotavirus i Shigella odpowiadają za największą liczbę zgonów związanych z biegunką ². Dlatego zaczęto pracować nad strategiami wykorzystującymi szczepionki zapobiegawcze (szczepionki te wciąż są na etapie opracowywania). Wprawdzie potwierdzono związek niektórych społeczności grzybów z biegunką, ale rola grzybów w biegunce jest wciąż sporna ⁵. Mogą one wchodzić w grę w niektórych sytuacjach klinicznych, zwłaszcza u pacjentów z osłabioną odpornością skłonnych do inwazyjnych infekcji grzybiczych (kandydozy) ⁶ .

ZESPOŁY PATOFIZJOLOGICZNE

Z klinicznego punktu widzenia patogeny biegunkowe mogą spowodować wystąpienie 2 zespołów patofizjologicznych:⁴

Biegunki niezapalnej (NID) – u pacjentów występują mdłości, wymioty, wodniste stolce o dużej objętości oraz skurcze w brzuchu spowodowane przez substancje wydzielane przez jelita (śluz pokrywający jelita pozostaje nienaruszony). Ta biegunka o łagodniejszym przebiegu ma zwykle pochodzenie wirusowe (rotawirus, norowirus itp.), ale może też mieć charakter bakteryjny (enterotoksyczna Escherichia coli, Clostridium perfringens itp.) lub pasożytniczy (Giardia itp.);
Biegunki zapalnej (ID) – u pacjentów występuje gorączka, ból brzucha, tenesmus i krwawe stolce o mniejszej objętości niż w przypadku NID. Ta biegunka o ciężkim przebiegu zwykle jest spowodowana przez inwazyjne lub wytwarzające toksyny szczepy bakterii (gatunki Shigella, Salmonella itp.) prowadzące do przerwania bariery śluzowej i zniszczenia tkanek.

“„Rotawirus i Escherichia coli to dwa najczęstsze czynniki powodujące umiarkowaną i ciężką biegunkę w krajach ubogich.”

ZA KULISAMI BIEGUNKI: MIKROBIOTA

ZAKLĘTY KRĄG: GDY BIEGUNKA PROWADZI DO DYSBIOZY JELIT

Biegunkę zakaźną uważa się za poważny incydent dysbiotyczny wynikający z:

increased bowel movements and disruption to mucosal integrity, ³
increased proportion of water in the fecal matter and reduced transit time which contributes to taxonomic scarcity, ³
and possible oral rehydration, zinc supplements, probiotics and even antimicrobials (in the case of dysentery or bacterial infections) which also contribute to an imbalance in the intestinal microbiota.⁷
Nasilonych wypróżnień i przerwania bariery śluzowej ³,
Wzrostu udziału wody w stolcu i skrócenia czasu trwania tranzytu, co przyczynia się do ubóstwa taksonomicznego ³,
Ewentualnego nawadniania doustnego, stosowania suplementów zawierających cynk, probiotyków, a nawet preparatów przeciwmikrobowych (w przypadku dyzenterii lub infekcji bakteryjnych), które również przyczyniają się do nierównowagi mikrobioty jelitowej ⁷.

Zależnie od typu infekcji biegunkom zakaźnym zwykle towarzyszą stany dysbiotyczne ⁷: biegunka bakteryjna zwykle ma związek ze wzrostem ilości Escherichia, Streptococcus i bakterii jamy ustnej; infekcje wirusowe prowadzą do mniej wyraźnego spadku beztlenowych mikroorganizmów komensalnych w jelitach (większa obfitość Bifidobacterium); biegunka spowodowana przez lamblie wiąże się ze zmniejszeniem ilości Gammaproteobacteria i wzrostem ilości Prevotella.

“Społeczność mikroorganizmów zamieszkujących jelita jest tak liczna jak komórki ludzkiego organizmu. cZnaczna większość bakterii zasiedla jelito grube.” ⁸

„DYSBIOZA”

Zaburzenie dotychczas stabilnej i czynnościowo kompletnej mikrobioty.⁹

„MIKROBIOTA JELITOWA”

Społeczność mikroorganizmów: bakterii, wirusów, grzybów (w tym drożdży) i pasożytów, zasiedlających jelita.¹⁰

CZARODZIEJSKI KRĄG: GDY MIKROBIOTA JELITOWA ZAPEWNIA OCHRONĘ

Mikrobiota jelitowa chroni przed kolonizacją za pomocą zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich mechanizmów. Mikrobiota bezpośrednio powstrzymuje patogeny biegunkowe, głównie poprzez konkurencję o składniki odżywcze, ale także poprzez ograniczanie wzrostu patogenów biegunkowych na różne sposoby (np. wydzielanie bakteriocyn (peptydów przeciwmikrobowych), struktury inhibicyjne zależne od kontaktu z komórką (system sekrecyjny typu VI), wytwarzanie cząsteczek zmniejszających wirulencję patogenów).

Mikrobiota działa inhibicyjnie na patogeny biegunkowe również pośrednio poprzez działanie na gospodarza, a mianowicie wspieranie utrzymania bariery jelitowej oraz stymulowanie zarówno wrodzonego, jak i adaptacyjnego układu odpornościowego.⁸

JAK RADZIĆ SOBIE Z BIEGUNKĄ ZAKAŹNĄ?

Większość infekcji jelitowych u osób niedotkniętych ubytkami odporności mija samoistnie. Niemniej niektórzy pacjenci (silnie odwodnieni, poważniej chorzy, z przewlekłą gorączką, krwawymi stolcami, zniesioną odpornością itp.) wymagają konkretnych badań diagnostycznych. Mogą one obejmować pełną morfologię krwi, oznaczenie poziomu kreatyniny i elektrolitów, weryfikację obecności leukocytów i laktoferyny w stolcu, posiew ze stolca z badaniem w kierunku C. difficile, PCR, badanie w kierunku jaj i pasożytów, endoskopię i obrazowe badania brzucha11. Wytyczna Amerykańskiego Kolegium Gastroenterologii (ACG)12 zawiera zalecenia w zakresie diagnostyki i postępowania z dorosłymi pacjentami z ostrą biegunką pochodzenia przypuszczalnie zakaźnego (rysunek 2). Badania kliniczne dzieci są oparte na tych samych zasadach ²³. W 2023 r. w globalnych wytycznych Światowej Organizacji Gastroenterologicznej (WGO) uwzględniono probiotyki w zapobieganiu i leczeniu niektórych biegunek zakaźnych ⁵⁷.

Globalne wytyczne Światowej Organizacji Gastroenterologii (WGO) 2023

Leczenie ostrej biegunki: „Doustne podawanie [niektórych szczepów probiotycznych] skraca czas trwania ostrej choroby biegunkowej u dzieci o około 1 dzień” ⁵⁷

Zapobieganie :

Ostrej biegunce: probiotyki prawdopodobnie mają niewielki lub żaden wpływ w przypadku biegunki trwającej 48 godzin lub dłużej;
Biegunce antybiotykowej: probiotyki mogą wykazywać umiarkowane działanie zapobiegające biegunce antybiotykowej u dzieci, dorosłych i osób starszych;
biegunka powodowana przez Clostridioides difficile: probiotyki są skuteczne w zakresie zapobiegania biegunce związanej z C. difficile u pacjentów przyjmujących antybiotyki.

Tagi